Çeviri zor bir sanattır. Bu zorluğun temelinde İngilizce ve Türkçenin iki ayrı dil ailesine bağlı olmasından kaynaklanan yapısal özellikler yatmaktadır. İngilizce Hint-Avrupa kökenli bir dilken Türkçe Altay dilleri ailesindendir.
Temeldeki bu ayrılık kendini en çok iki dilin cümle kuruluşlarında göstermektedir. Türkçede yüklem(verb) normal koşullarda (yani, devrik yapı vs. bulunmayan durumlarda) cümle sonunda bulunduğundan Türkçe tümceler ilke olarak özne + nesne + yüklem (S+O+V) düzeninde yapılandıkları halde İngilizce tümceler özne + yüklem + nesne (S+V+O) düzenindedir. Yani Türkçede yüklem sonda olmasına karşın İngilizcede ortada bulunmaktadır.
Bunun sonucu çeviriye ilk başlayan öğrencilerde "They love cooking (Onlar yemek yapmayı seviyor.)" tümcesi yerine Türkçe sözcük dizinine paralel olarak "They cooking love." türünden çeviri örneklerine rastlanmaktadır. Çeviri yapan öğrenciye öncelikle bu temel ayrıntının sezdirilmesi gerekir.
İngilizce-Türkçe ya da Türkçe-İngilizce çevirinin özünü oluşturan bu ayrıntı aslında en büyük püf noktası olarak da karşımıza çıkmaktadır. Başka bir deyişle, İngilizce bir cümlenin ortada bulunan yüklemini Türkçeye çevirirken cümle sonuna almak ya da Türkçe bir cümlenin sonda bulunan yüklemini İngilizceye çevirirken cümle ortasına(genelde özneden hemen sonra) almak çeviriyi büyük oranda başarmış olmak demektir.
Yukarıda değinilen sözcük dizini, cümle kuruluşları gibi yapısal özelliklerin yanı sıra çeviri yaparken dikkat edilmesi gereken önemli bir husus da anlamsal özelliklerdir. Bir cümle şekil ve içerik yönünden aslına sadık kalınarak motomot çevrilebileceği gibi kaynak dilden hedef dile çevrilirken hedef dili konuşanların kültürel ve sosyal kodlarına uygun ve fonksiyonel bir çeviri olmasını sağlamak adına kaynak dil üzerinde bir takım düzenlemeler yapılabilir. Şeklin içerikten daha önemli olduğu durumlarda motomot çeviri tercih edilmesi gerekirken fonksiyonelliğin ve içeriğin, yani iletilmek istenen mesajın daha önemli görüldüğü durumlarda ise kaynak dil üzerinde bazı ilaveler ya da kesintiler yapılması tercih edilmelidir. Kitabımızda şeklin içerikten daha önemli tutulduğu çevirilerden şekilsel çeviri, mesajın daha önemli görüldüğü ve kaynak dil üzerinde bazı düzenlemelerin yapılabildiği çevirilerden iletişimsel çeviri olarak bahsedilecektir. Şimdi birkaç örnek üzerinde bu çevirilerin aralarında bulunan farkı daha iyi anlamaya çalışalım.
He is older than his father.
Şekilsel çeviri: O babasından daha yaşlı.
İletişimsel çeviri: O babasına göre daha olgun.
She is her mother's daughter.
Şekilsel çeviri: O annesinin kızıdır.
İletişimsel çeviri: O annesine benziyor.
Ev alma komşu al.
Şekilsel çeviri: Don't buy the house, buy the neighborhood.
İletişimsel çeviri: Neighbors are of first importance.
Çeneni kapa!
Şekilsel çeviri: Shut your chin!
İletişimsel çeviri: Shut up!
Örneklerde de görüldüğü gibi aynı cümle iki farklı biçimde çevrilebilmektedir. Çevirisi yapılan dilin çevrildiği dille olan bağlantısına, çevrilen metnin konusuna, yer ve zaman ilişkisine bağlı olarak şekilsel ve iletişimsel çevirilerden biri tercih edilse de daha çok iletişimsel çevirinin kullanıldığı söylenebilir.
Cümle yapılarını; a) basit cümle b) birleşik cümle olmak üzere iki ana başlık altında inceleyeceğimiz bu çalışmamızda, gramer konusu ne olursa olsun hedef dilin sözcük dizinine yukarıda gösterildiği biçimde dikkat ederek çeviri yaptığımızda amacımıza rahatlıkla ulaşabileceğimizi söyleyebiliriz.
Ne var ki gramer konuları tek tek ele alınıp basite indirgenerek cümle analizleri yapılsa da Türkçe-İngilizce çeviri çalışmaları her iki dilin kendilerine özgü yapısal farklılıklarını özümsemeyi gerektirmektedir. Özellikle örnek yapı ve açıklamalar dikkatle incelenir ve cümle çevirilileri özenle incelenirse çeviri yapılırken yapılan yaygın yanlışlardan kaçınmak zor olmayacaktır.
Bu kitabın hazırlanmasında iki dilin değişik yapılanmalarından ileri gelen temel sorunlar ele alınmış ve bu yapıları içeren bol örnekler verilmiştir. Bir cümleyi birden fazla şekilde çevirmek mümkün olsa da alıştırmalarda tüm olasılıklar cevap anahtarında verilmemiş, bizce en uygun görülen çeviri cevap anahtarına yansıtılmıştır.
Ayrıca kitabımız genel olarak tüm dil sınavlarına hazırlananların, tüm yabancı dille öğretim yapan okulların, üniversite hazırlık sınıflarının, üniversitelerin dil bölümlerinin, kamuda ve özel sektörde çalışanların, yurt dışı göreve atanacakların, bankacıların, vs gereksinmeleri göz önünde bulundurularak hazırlanmış ve faydalı bir başvuru kaynağı olması amaçlanmıştır.
Muhammed Özgür YAŞAR
