Arap-İslam Edebiyatı Manzum Münacatlarda Şekil ve Muhteva

Arap Edebiyatında bir yandan geleneksel bir yandan da daha sonraki yüzyıllarda asrın ruhuna bağlı olarak icad edilmiş şiir türleri vardır. Medih, hiciv, mersiye, gazel, fahr vb. konular bu şiir türlerinden geleneksel olanla-rının örnekleri iken daha sonraki dönemlerde ortaya konulan el-Medâihu'n-nebeviyye, el-Bedî'iyyât, Zühd, tasavvufî şiirler vb. muhdes dönem dediği-miz Abbasiler döneminden itibaren ortaya konan yeni türlerin örnekleri arasındadır. Her ne kadar bu türlerin kökleri Abbasiler döneminden önceki dönemlerde mevcut olan şiir türlerine bağlı olsa da, Abbasiler dönemi ile birlikte bu türler bağımsız bir tür halini almış ve bu şekilde varlığını ve ge-lişmesini sürdürmüştür. Bu yeni türler arasında, insanın Rabbine olan yaka-rışını manzum bir şekilde dile getirdiği ve adına münâcât dediğimiz bir şiir türü daha vardır. Münâcât/yakarış türü şiirlerin tarihini Sadru'l-İslam dö-nemi dediğimiz Hz. Peygamber ve dört halife dönemine kadar indirgemek mümkündür.

Münâcât bütün dini mahfillerde mensur olarak yaygındır. Ancak manzum olarak münâcât ayrı bir özellik arzeder. Abdulkâdir-i Geylânî (öl. 561/1166), Şemsuddîn ed-Dimyâtî (öl. 921/1515), Abdulganî en-Nâblusî (öl. 1143/1731), Mustafa el-Bekrî es-Sıddîkî (öl. 1162/1749), Ahmed ed-Derdîr (öl. 1201/1786), Muhammed b. Budeyr (öl. 1220/1805), Ahmed Ebû Hu-reybe (öl. 1268/1852), Muhammed Osman el-Mîrganî (öl. 1268/1852) ve Ebu'l-Hudâ es-Sayyâdî (öl. 1328/1909) gibi mutasavvıf ve aynı zamanda şair şahsiyetlerin yanı sıra tasavvuf ya da herhangi bir dini mahfil ile ilgisi bu-lunmayan Zu'r-Rumme (öl. 117/735), Beşşâr b. Burd (öl. 167/784), Ebû Nu-vâs (öl. 198/813), Ebu'l-Atâhiye (öl. 210/825), Safiyyuddîn el-Hıllî (öl. 752/1339) gibi şairlerin de münâcât şiirleri bulunmaktadır.

Bu çalışmada dergahlarda, dini mahfillerde, meclislerde, dua edilmesi ve yakarışta bulunulması gereken yerlerde ya da herhangi bir yerde her-hangi bir nedenle yapılan yakarışı konu alan şiirler ele alınmış, münâcât şiirlerinin tanımı, tarihî seyri, İslam edebiyatındaki durumu, şekil ve üslup özellikleri hakkında bilgi verildikten sonra konu ile ilgili olarak tespit edilen şiirler muhteva açısından incelenmiştir.