Bizans Döneminde Anadolu’da Yaşayan Ermeniler

Bizans – Ermeni ilişkileri, daha önceki dönemleri de katarsak (Roma Dönemi) çok eskilere dayanır. Çalışmada da görüleceği üzere bu geniş çaplı konunun ilk evresi olarak Bizans'ın kuruluşundan İmparator Herakleios'un ölümüne kadar olan üç yüz yılı aşkın bir dönemi inceleyeceğiz.
Bizans'ın kuruluşu Ermeniler için her açıdan bir değişimin işareti olacaktı. Siyasi ilişkilerin yanında dini ve sosyal ilişkiler Ermeniler üzerinde derin tesirler yaratacaktı. Sadece Bizans ile değil Sâsâniler ile de bu durumu yaşayacak olan Ermeniler iki büyük imparatorluğun arasında bir tampon görevi görmenin zorluğunu yaşayacaktı.

Bizans – Ermeni İlişkileri (330 – 641) adı altında yapılan bu çalışma ana kaynak bakımından Ermeni, Latin, Süryani, telif eser olarak da İngilizce, Fransızca ve Türkçe kaynaklar baz alınarak hazırlanmıştır. Çalışmanın ilk evresinde, Bizans'ın kuruluşundan İmparator I. Theodosios'un iktidarının sonuna kadar Ermeniler ile yaşanan siyasi ve dini olaylara kronolojik sıra ile değinildi.
İkinci evrede ise, İmparator I. Theodosios'un oğlu Arkadios ve onun oğlu II. Theodosios dönemleri ile Markianos'un iktidarı döneminde Ermeniler ile olan kısa ilişkilere ve Hıristiyan dini içindeki sorunlara değinildi. Ayrıca bu bölümde Bizans – Ermeni ilişkilerinden daha ziyade ağırlıklı olarak Sâsâni – Ermeni ilişkilerinden bahsedilmiştir. Bölümde verilen başlıktan da anlaşılacağı üzere Bizans'ın pasif bir siyaset izlemesi ve kendi iç dünyasına kapanması Ermenileri Sâsâniler ile baş başa bırakmıştı. Bu bağlamda konunun birbirinden kopmaması için bu bölümde Sâsâniler ile olan ilişkiler ağırlık kazanmıştır.