Bolşevik Rejimde Bir Tatar Şeyhülislamı Alimcan Barudi'nin Hatıraları (1920-1921)

Çarlık Rusyası'nda asırlarca tahakküm altında yaşayan Rusya müslümanları, 1917 devrimi sonrasında, bu kez, kendilerine dinî özgürlük va'deden ve hakları konusunda güvence veren Bolşeviklerin yıldırma ve yok etme politikasına maruz kaldılar.
Elinizdeki eser, bu yeni rejimin başlarında Kazan müslümanlarının şeyhülislâmlığını (müftülük, Diniye Nezareti reisliği) yapan Alimcan Barudi merhumun 1920-21 yıllarına ait hatıraları olup, şu üç ana eksen etrafında şekillenmektedir:

1. Kazan/Tatar müslümanlarının Türkiye'ye bakışları ve Türk yetkililerle ilişkileri

Barudi'nin Enver Paşa, Cemal Paşa, Galib Kemali ve Ali Fuad Cebesoy gibi Türklerle görüşmeleri; Türkiye'nin savaşa Almanya'nın yanında girmesi; Ankara hükümeti-Rusya, Türk-İngiliz ve Türk-Yunan ilişkileri; Anadolu harekatı ve Mustafa Kemal Paşa; Osmanlı ve Arap hilafetleri; Vahdeddin'in halife olup olmadığı; Şerif Hüseyin isyanı; Türk komünisti Halil Yoldaşef; Ankara hükümeti adına çalışan Ataullah Bahaeddin; Rusya müslümanlarının Türkiye'ye karşı savaşmak istememeleri...

2. Müslümanların kendi aralarındaki dinî, siyasi ve içtimai gelişmeler

Laiklik; Kur'ân'ın tercümesi; Anadille ibadet; Bilimsel tefsir; Rusça tahsil; Kadın hakları; Tasavvuf, mevlüd, tiyatro vs.'ye bakış; Kurbandan ibadet olamayacağını savunanlar; Yabancılara benzeme; Tütünün haramlığı; Aklî bilimler; Haricî gruplar (Veysiler vs.) ve Türkî topluluklar; İmamlara maaş bağlanması; Tolstoy hakkında aykırı düşünce ve yaklaşımlar; Kadim-cedid çekişmesi; Müftülük seçimleri; Sultangaliyef ve müslümanlar; Tatar-Başkurt cumhuriyeti ile paralel Başkurt müftülüğü; Müslümanların siyaseten tarafsızlığı; Ingiltere'ye lanet; Rızaeddin bin Fahreddin, Abdürreşid İbrahim, Musa Carullah Bigiyef, Ziyaeddin Kemali, Lebibe Hanım, Sultangaliyef, Zeki Velidi Togan, Zahid Şamil gibi pek çok meşhur şahsiyetle ilgili bilgiler; Süyümbike minaresine hilal takılması; Vahidov'la Abdullah Apanay'ın öldürülmesi; Parmak hesabı, vejetaryenlik, alternatif tıp, çocuklara isim koyma; açlık, pahalılık, kıtlık; medrese ve kütüphaneler...

3. Müslümanların Bolşeviklerle ve komünist rejimle ilişkileri

Diniye Nezareti'ne çıkarılan engel ve güçlükler; Dinî eğitimin kısıtlanması; Ruhanilerin görev ve seçimlerine müdahale; Tutuklama, baskın ve soruşturmalar; Müftülüğü bölme girişimleri; Müslümanlarla komünistler arasında 'dinler ve komünizm', 'din ve bilim' ve 'komünizmin İslâm'la mukayesesi' konularında yapılan münazaralar; Kızıl mollalar; Komünizmin İslâm'la bağdaşıp bağdaşmayacağı; Münafık komünistler; Komünistlerin İslâm dinine saldırmaları...