Macar Belgelerinin İzinden

Macar Belgelerinin İzinden Osmanlı Macaristanı'ndaki İdarî ve Beşerî Dönüşümler, Mohaç Meydan Muharebesi ile son bulan tarihî Macar Krallığı topraklarındaki Osmanlı hâkimiyetinin özelliklerini ve Macarların eski düzen lehine sürdürdüğü nüfuz çekişmelerini etraflı biçimde konu almaktadır. Kitap öncelikle Macaristan'da bina edilen Osmanlı idarî teşkilatlanmasının temel niteliğine ve bunun zaman içinde Macar toplumu üzerinde yarattığı etkilere odaklanmıştır. Macar Krallığı ve Macar toprak sahiplerinin Osmanlı toprak rejimine müdahaleleri ile Macar coğrafyasında vücuda gelen Osmanlı-Macar ortak yaşamının nitelikleri Macar arşiv belgelerinin penceresinden tahlil edilmiştir. Böylece Osmanlı tarih yazımına yeni bir bakış açısı sunulmuştur.

Osmanlı Devleti'nin Macaristan'daki askerî ve sosyo-ekonomik politikalarına ilişkin çeşitli eserler kaleme alınmıştır. Ancak Osmanlı himayesindeki Macar toplumunun yaşam şartlarının ve eski düzenin varoluş çabasının resmedilmesine yönelik tetkikler bilim insanları tarafından henüz yeterli ilgiyi görmemiştir. H.Ş. Çağatay Çapraz mevcut durumdaki eksiklikleri gidermeye gayret ederek, Macar toprak rejiminin tarihsel vasıflarına, Osmanlı askerî girişimlerinin akabinde geçirdiği dönüşümlere ve toplumun buna karşı gösterdiği reaksiyona yoğunlaşmaktadır. Eser, geleneksel Dîvân-ı Hümâyûn hâkimiyet anlayışının coğrafî mesafeden ötürü Macaristan'da sergilediği müsamahaya dair de diri bir anlatım sunmaktadır.

Görülmektedir ki Macar Krallığı, Dîvân-ı Hümâyûn ile imzaladığı devletlerarası antlaşmalarla ülke sınırlarını ve Macar aristokrasisinin haklarını garanti altında tutmaya çalışmaktadır. Ayrıca Osmanlı fetihleriyle Macaristan'daki topraklarından kaçmak zorunda kalan; fakat aynı topraklarda vergi de dâhil iktidar pratiklerini uzaktan devam ettiren, hatta bunu Türk beyleri ile "paylaşan" Macar soyluları bulunmaktadır. Nihayet Osmanlı Macaristanı'nda yaşayan serflerinden vergi toplayan, buradaki Macar cemaatlerinin iç işlerine karışan ve zaman zaman serflerin adlî meselelerine dahleden toprak beyleri tespit edilmiştir. Mevcut yaklaşımlar bu üçgende irdelenirken Macaristan'daki Osmanlı devrinin siyasî, beşerî ve iktisadî çerçevede anlaşılmasına takaddüm edilmiştir. Geniş arşiv incelemelerine dayanan bu yapıt, Osmanlı Devleti'nin Yeni Çağ'da bir Doğu-Orta Avrupa ülkesindeki varlık mücadelesini analiz etmek isteyenlere önemli ölçüde fayda sağlayacaktır.