Metafizik ve Nedensellik

Hikmetü'l-'Ayn Geleneği

Metafiziğin klasik felsefî bilimler içerisindeki konumu gibi nedenselliğin de bir bilim olarak metafiziğin sistematize edilmesinde kritik bir role sahip olduğu aşikârdır. Nitekim gerçekliğin varlığı ve bilgisinin nedenselliğin varlığı ve bilgisine bağlı olması, metafiziksel düşüncenin imkânını sağlar. Metafizik ve Nedensellik: Hikmetü'l-Ayn Geleneği adlı bu çalışma, metafizik ve nedensellik arasındaki ilişkiyi ontoloji ve teoloji ekseninde ön plana çıkan temel soru-n-lar ve başlıklar ışığında analiz etmektedir. Özellikle metafiziğin temel meselesi olarak nedenselliğin temellendirilmesi, varlık tasnifi, ontolojinin temel kavramlarının mâhiyeti, sudûr ve yoktan yaratma modelleri karşısında illet ve maʻlûl birlikteliği, maʻlûlün illete ihtiyaç yönü, kısır döngü ve teselsülün imkânsızlığına dayanan Tanrı kanıtlaması ile Tanrı tasavvuru gibi temalar, nedenselliğin metafiziksel boyutlarını teşkil etmektedir. Bu çalışmada İbn Sînâ ve Fahreddîn er-Râzî'nin metafizik sistemlerini tevârüs eden Kâtibî'nin kaleme aldığı muhtasar ve dakîk bir felsefe metni olan Hikmetü'l-ayn bağlamında ortaya çıkan geleneğin kalkış noktası olarak seçilmesi, metafizik ve nedensellik arasındaki güçlü ilişkinin sürekliliğini ve değişimini görebilmeye matuftur. Zira İslam felsefesinin klasik dönem sonrası ortaya çıkan farklı felsefî mekteplerin özellikle İbn Sînâcı metafizikten beslenmesi, İbn Sînâ'nın müteahhirîn döneme etkisini ortaya koymayı gerektirir. Dolayısıyla temel gayemiz, Kâtibî ve şârihlerinin metafiziksel düşüncelerinin anlaşılmasına katkıda bulunarak metafizik ve nedensellik arasında kurulan güçlü bağın akıbetini tespit etmeye çalışmaktır.