Milletlerarası Uzun Dönemli Doğal Gaz Sözleşmelerinde Aşırı İfa Güçlüğü Klozu

Sözleşmenin kuruluş esnasında tarafların menfaatleri birbirlerine eşit ve ekonomik olarak dengede olsa da, özellikle uzun süreli sözleşmelerde sözleşmenin kuruluş anı ile tarafların yükümlülüklerini ifa edecekleri zaman aralığında, tarafların yükümlülüklerini ve sözleşme ilişkisini etkileyen önemli değişimler gerçekleşebilir. Sözleşme koşullarını doğrudan etkileyen bu değişimler sözleşmenin kurulması zamanında taraflar arasında var olan dengeyi de bozabilmektedir. Bu değişimler uluslararası ticari sözleşmelerde, mahalli sözleşmelere oranla daha ciddi etkiler yaratmaktadır.
Uluslararası ticaret hacminin büyüklüğü ve sözleşmelerin süresi nedeniyle seçilen hukuktaki mevcut çözümler yeterli kalmadığından sözleşme tarafları bir takım riskleri sınırlamak amacıyla kendi önlemlerini geliştirmişler ve bu kapsamda da aşırı ifa güçlüğü/hardship klozları ortaya çıkmıştır. Uluslararası ticari ilişkiler kapsamındaki sözleşmelerde uyarlamaya ilişkin hüküm bulunması sık karşılaşılan bir durum olup, özellikle gerek sözleşmelerin süresi gerekse de hacmini dikkate alan taraflar bu konuda sözleşmelerinde gerekli tedbirleri almaya çalışırlar.
Peki aşırı ifa güçlüğü her durum ve koşulda sözleşmeler bakımından bir silah olarak kullanılabilir mi?
Doğal gaz alım satım sözleşmelerinde ise, ifa güçlüğü kayıtları sık kullanım alanına sahip olup, bu kayıtlar ifanın imkansız hale gelmediği ancak zorlaştığı durumlar bakımından uygulama alanı bulmakta ve bir durumun hardship sayılabilmesi için tarafların kontrolü dışında meydana gelmiş olması, esaslı ve kesin biçimde öngörülemez nitelik taşıması gerekmektedir. Her ne kadar ifa güçlüğüne düşen taraftan edimini aynen ifa etmesini beklemek her zaman hakkaniyete uygun olmasa da, bu durumların titizlikle incelenmesi ve sonucunda da sözleşmelerin değişen şartlara uyarlanabilmesi kavramı ile birlikte gerekli şartların oluşup oluşmadığının da değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu çerçevede kitapta, uzun dönemli doğal gaz sözleşmelerinde sıklıkla yer bulan aşırı ifa güçlüğü ("hardship") kaydı incelenmiştir.