Mondros'tan Lozana - Ayvalık'ta 1924-1945 Arası Tiyatro

2021 yılının Mart ayında Birinci Kadın Oyunları Festivali ile hayata karışan ve Ayvalık'a ait ilk tiyatro sahnemizi kurmuştuk. Cumhuriyet tarihinin 98. yılında belediyenin gurur duyacağı bir tiyatrosu vardı artık. Aklıma, Ayvalık tiyatro tarihine dair bulduğum fotoğrafları Vural Sineması / Nejat Uygur Sahnesi'nin fuaye camlarına yapıştırmak geldi. Ayvalık tarihinde tiyatroya hizmeti geçenlere karşı bir vefa borcumuz vardı, ödemeliydik.

Onca zaman, onlarca etkinlik için birçok kişi gelip gitti sahnemize. Yaptıklarımızı övgüyle alkışladılar. Ama 2021 yılının Ekim ayında, o günlerde Sanat Fabrikası'nda "Sacco ile Vanzetti" adlı oyunu sahnelenen, İzmir'de yaşayan, oyun yazarı ve dramaturg Hayrettin Filiz adında biri görülmeye başladı Ayvalık'ta. Etkinlikleri izleyip, genç tiyatro heveslilerini yüreklendiren bu kişi bir gün, son derece yapıcı bir dil ve kendine çok güvenen bir edayla; tiyatronun fuayesine astığımız eski Ayvalık tiyatro fotoğraflarından bazılarında tarih hatası olduğunu, bazılarında ise oyun isimlerinin yanlış yazıldığını söyledi bana. Şaşırmıştım. Nasıl olur? Bir İzmirli, Ayvalık tarihine nasıl bu kadar hâkim olabilir ki diye düşündüm önce? "Yok hocam" dedim hemen, "yanlış olsa birileri söylerdi herhalde"… Ama o fotoğraf altı bilgilendirmelerinde hata yapıldığı konusunda ısrarcıydı. Karar verdik; sorduk soruşturduk, bulduk buluşturduk, döktük ortaya elimize ne geçerse… Tarihteki verileri, kitap aralarına sıkışmış, tanımlanmamış fotoğrafları, internetteki neredeyse hiç denecek kadar az bilgileri, gazetelerdeki dokümanları, bulmaca gibi tane tane yatırdık masaya, tek tek ayıkladık… Sanki yırtık bir fotoğrafı parça parça birleştirmek gibi bir oyun başladı aramızda… Sonuç? Evet, ortaya koyduğu gazete arşivi ve belgelerden sonra anladık ki Hayrettin Hocam haklıymış. Yanlışmış camdaki fotoğraf bilgileri! Hem de çok güvendiğimiz bir kaynaktan almamıza rağmen…

Bu ilginç karşılaşma, rüzgâr hızıyla yeni bir projeyi başlattı aramızda. Hem mesleki işbirliği hem de sıcacık bir dostluk oluştu aramızda… Ayvalık Tiyatro Tarihi üzerine ilk kez yapılacak olan bu kitap çalışmasına böyle bir olaydan sonra karar verdik.
Araştırdıkça; 1924-1945 yılları arasında, Ayvalık'ta o kadar çok tiyatro çalışması yapıldığını gördük ki aklımız başımızdan gitti. Bu kadar çok ve çeşitli oyun nasıl bir kentte oynanabilirdi? Camdaki fotoğrafın yanlış olması ne iyi oldu. Dağınık, parça parça, kimi unutulmuş , kimi bir kenarda iziyle kalmış ne hazineleri buldurdu bize…

Ne yazık ki Ayvalık bir daha hiçbir zaman ışığıyla kültür saçan o nesle ve döneme ulaşamamış…
Umarım yine, yeniden….

Ayvalık Belediyesi Kültür Sanat Danışmanı
Tiyatro Emekçisi
Erkan Cılak