Panzehir Taşlar

Eski tıp anlayışında ruh ve bedeni zehirlerden koruyan her türlü deva veya ilaca panzehir denilmiş ve bu terim taşlara dayalı devalar için de yaygın biçimde kullanılmıştır. Panzehir sözcüğünün aslı Farsça pâd-zehr olup zehr sözcüğüne zarar ve fesadı yok eden anlamındaki pâd ön ekinin getirilmesiyle oluşmuştur. Pâd-zehr, ruh ve bedeni dert, keder ve elemlerin ifsat edici etkilerinden koruyup kollayan ilaç ve devalar anlamına gelmektedir. Bir saray hekimi olan Şifâî Şa'bân Efendi de Şifâiyye adlı eserinde panzehir türlerinden başlayarak ağırlıklı olarak panzehir özelliği bulunan taşları açıklamıştır. Üç bölüm hâlinde tertip edilen bu eseri Şa'bân Efendi bir saray hekimi olarak büyük ölçüde nakillere dayanarak hazırlamış ve bunlara konularla ilgili hikâyeleri ve kendi bilgi ve tecrübelerini de eklemiştir. Eserde sırayla madenî, hayvânî ve hacerî panzehirler anlatılmış, hatime bölümünde ise panzehir özelliği bulunan diğer birçok taş açıklanmıştır. Eser, Sultan II. Mustafa zamanında saray hekimi olan Şifâî Şa'bân Efendi'nin geçmişteki birçok önemli tabibin kitaplarını inceleyip araştırmış olmasınca önemli olup böylece birçok görüş ve yöntemin analitik yorumu da okuyucuya sunulmuştur. Eser tıbbın yanı sıra farmakoloji, zooloji, litoloji, filoloji, tarih vs. birçok bilim dalı açısından önemli bilgiler ihtiva etmektedir. Şifâî Şa'bân Efendi aynı zamanda şair olup bir tıp eserinin dil ve edebiyat estetiği içinde nasıl şairane ve edibane bir şekilde ortaya konulabileceğine dair güzel bir örnek sunmuştur.