Tefsir Terimbilimi’ne Alternatif Bir Alan

Tâ geçmeyince medrese-i kîl ü kâlden
Anlanmaz ıstılâhı kitâb-ı hakîkatün
Yûsuf Nâbî (ö. 1124/1712)
İslam ulemâsı, dini ilimlerdeki her bir alana dair özel bir literatürün oluşmasına binaen alanlarla ilgili terimleri tanımlama ve açıklama gayreti içerisine girerek ta'rîfat, hudûd ve mustalahât türü eserler vücuda getirmişlerdir. Bunlardan bir kısmı genel nitelikli bir kısmı ise özel nitelikli, tek bir 'ilmî saha ile sınırlıdır. Sözgelimi Seyyid Şerif el-Cürcânî'nin et-Ta'rîfât'ı genel nitelikli iken Kalkandelenli Fakîrî'nin Risale-i Ta'rîfât'ı tek bir bilim dalı ile ilişkilidir. Elinizdeki çalışmada, tefsir terimbilime alternatif bir alan olarak ortaya konulan ta'rîfât, hudûd ve mustalahât geleneği içerisinde Câbir b. Hayyân'ın Kitâbu'l-Hudûd'u, Muhammed b. Ahmed el-Hârezmî'nin Mefâtihu'l-'ulûm'u, İbn Fûrek'in el-Hudûd fî'l-usûl'u, Seyyid Şerif el-Cürcânî'nin et-Ta'rîfât'ı, Kemalpaşazâde'nin et-Ta'rîfât ve'l-ıstılâhât'ı, Zeynüddîn 'Abdurrauf elMünâvî'nin et-Tevkîf 'alâ mühimmâti't-te'ârîf'ı, Ebü'lBekâ el-Kefevî'nin el-Külliyât'ı ve Muhammed b. A'lâ et-Tehânevî'nin Keşşâfu ıstılâhâti'l-fünûn'u olmak üzere sekiz eser derinlemesine incelenmiştir. Söz konusu eserler içerisinde Tefsir terimbilimin aslî, müşterek aslî ve tâlî/fer'î terimlerinden olmak üzere toplamda otuz beş terim ele alınmıştır.